به گزارش تابناک کرمان، رودخانه درختنگوئیه خط القعر حوزه آبریز منطقه کوهپایه شهر کرمان است. کوهپایه‌ای که اطراف آنرا کوهستان‌ها احاطه نموده‌اند. در بیشتر موارد ریزشهای جوی آنها به صورت برف می‌باشد، ذوب تدریجی برف‌ها و یخبندان‌های ارتفاعات, نیز زه آب‌های سراسر مسیر رودخانه جمع شده و تحت عنوان آب پایه و یا دائمی به طرف چهارفرسخ هدایت می‌شوند و سیلاب‌ها پس از هر بارندگی یکی می‌شوند از تمامی دره‌ها با دبی‌های سیلابی بیش از یکصد متر مکعب در ثانیه از همین رودخانه روانه کویر لوت می‌شوند. آب پایه یا دائمی را از صدها سال قبل به شهداد منتقل و حق «آبه بران» از آن بهره‌مند می‌شوند.
روش انتقال آب به صورت سنتی و به این ترتیب که با توجه به تراس‌های رودخانه‌ای با اختلاف ارتفاع بیش از ده متر نسبت به بستر رودخانه، کوره‌ای مشابه کوره قنات راه‌اندازی و پس از عبور کردن از ارتفاعات با توجه به شیب زمین در نقطه‌ای مظهر و از آنجا با کانال خاکی به شهداد منتهی می‌گردند، طبیعی است که پس از هر نوبت وقوع سیلاب‌ها و عبور از بستر رودخانه از آنجائی که رسوبات واریزه‌ای بستر و دیواره‌های رودخانه را در بر می‌گیرند، در اثر فرسایش شسته و با گودافتادن بستر رودخانه آبگیری وسیله کوره قنات دشوار و یا غیرممکن می‌شد.
بنابراین «حق آبه بران» ملزم می‌شدند که دسته جمعی در محل حاضر و با خاکریزی انتقال آب به کوره را امکانپذیر نمایند. کم کم از طرف سازمان کشاورزی وقت در پائین دست این «سفته» برای ساختمان بندی بتنی که قادر به کنترل زه آب‌های بیشتر و هدایت آنها به شهداد برنامه‌ریزی شده و اقدام می‌شود. این طرح در نوع خود از بزرگترین و معنی‌دارترین طرحهای سازمان کشاورزی وقت استان کرمان بود، که در این نقطه اجرا می‌گشت و به معنای خاتمه بخشیدن به روش سنتی گذشته و خلاص شدن از قید کوره قنات و پس از هرسیلاب احداث سفته برای سوار شدن آب به کوره قنات از بزرگترین آرزوهای آحاد شهدادی‌ها بوده است، که با مطرح شدن این‌چنین طرحی «شور و شوق» آنها صد چندان می‌گردد که با نادیده گرفتن نوع رسوبات رودخانه‌ای بستر و تکیه گاه‌های رودخانه طرح همچون کوهی از بتن همراه با آرماتورهای پراکنده و غیرمهندسی در آن ساخته می‌شود و پس از جاری شدن اولین سیلاب‌ها با نفوذ آب از زیربندی بتنی به سرعت کلیه زیرسازی‌اش تخریب و آنرا تبدیل به پلی می‌نماید که در سالهای بعد هم قطعه قطعه شده و اکثر قطعات بتنی در سالهای بعد بوسیله سیلاب‌ها به دل کویر لوت منتقل می‌گردند، آثار و بقایای قطعات بتن چند صد تنی در محل هنوز موجود هستند. این خرابکاری‌ها همراه با ترانشه‌ای که بلافاصله در پایین بند انحرافی اجرا و مسیر رودخانه را از فورماسیون طبیعی تغییر می‌دهند، سبب شده که بستر رودخانه به نحوی مخوف‌تر از سفته کوره قنات برای آبگیری به کانال انتقال آب اختلاف ارتفاع پیدا کند، و مسئولین آب شهداد هرساله پس از هر سیلاب ناگزیر شوند که با لودر یا بولدوزر، با احداث خاکریز در رودخانه آب را به کانال هدایت نمایند. اینکار پس از هر بارندگی و سیلاب تکرار می‌گردد و چندین روز آب در مسیر رودخانه هدر می‌رود تا اینکه مجدداً خاکریزی انجام شود. تلفات آبی در این بخش بسیار بالاست بطوریکه دبی مجموعه آب‌های بستر رودخانه که بیش از دویست و پنجاه لیتر در ثانیه در این تاریخ یعنی اواخر مرداد 98 می‌باشد وقتی که به کانال بتنی می‌رسد به هشتاد لیتر در ثانیه کاهش می‌یابد.
ارزیابی‌های کارشناسی بیشتر و تحقیقات محلی نشان می‌دهد که در روش سنتی آب بیشتری را در این ماه از سال به شهداد منتقل می‌نموده‌اند. درست در بخش پائین دست این بند انحرافی تخریب شده در فاصله بیش از پنج کیلومتری وزارت نیرو بند انحرافی سنگ و سیمانی احداث نموده که از مجاورت ساحل سمت راست سیستم آبگیری برای هدایت آب به طرح بخش سیلاب مشرف به شهداد انجام می‌گیرد.
حوزه آبریز رودخانه اندوهجرد بیش از 570 کیلومتر مربع وسعت دارد رودخانه اندوهجرد و از فندقاع، سیرچ، جوشان سرچشمه گرفته و به کویر لوت منتهی می‌گردند. آب پایه و یا دائمی آن همیشه به اندوهجرد منتهی می‌شده، در بخش بالادست اندوهجرد بند انحرافی بتنی از طرف وزارت نیرو اجرا گردیده که به علت نادیده گرفتن معیارهای مطالعاتی و اجرایی امروزه بشدت نارضایتی حق آبه بران اندوهجردی را فراهم نموده است. کانالی که برای انتقال آب از این بند به محل مصرف، وزارت نیرو اجرا نموده در سه نوبت هنگام تحویل دادن به حق آبه بران با مشکل مواجه شده است. پس از اثبات ناکارآمد بودن کانال بتنی چند کیلومتری ناگزیر به انتقال آب وسیله لوله شده‌اند.
در تمامی بررسی‌های کارشناسی رودخانه‌های درختنگوئیه و اندوهجرد نقش منفی و مخرب وزارت نیرو و تضاد بین مسئولیت‌های آن با هر چه در محروم‌ترین مناطق استان کرمان انجام داده هویدا و آشکار می‌باشد. در «درختنگوئیه» بندانحرافی برای هدایت سیلاب‌ها و در اندوهجرد برای هدایت آب پایه، در درختنگوئیه انتقال آب پایه شهداد را بی‌رونق و مختل نموده است. ضمن اینکه بند انحرافی برای انتقال سیلاب‌ها هم از طراحی درستی که متناسب با دبی‌های سیلابی و انتقال آب بیشتر به سیستم بخش سیلاب باشد اجرا نشده‌اند و در اندوهجرد با تمامی هزینه‌های انجام شده طرحی اجرا نشده که هم قادر به جمع‌آوری زه‌آب‌ها و انتقال آنها به اندوهجرد باشد و هم سیلاب‌ها را به سیستم پخش سیلابی مشرف به اندوهجرد هدایت نماید تا تمامی قنوات و چاه‌های منطقه را تغذیه نمایند.
کارشناس: مهندس حسن اشرف گنجویی
فیلم مستند «بحران آب، زایده وزارت نیرو است» کاری از حسن عباسی
انتهای پیام/*