به گزارش خبرنگار تابناک از کرمان، از هزاران سال پیش، ایرانیان با بهره‌گیری از سامانه‌های قنات، توانایی بی‌نظیر خود را در مدیریت منابع آبی نشان داده‌اند. قنات‌ها، شاهکارهایی از مهندسی سنتی، مفهومی امروزی را نیز در خود نهفته دارند: انتقال پایدار و عدالت‌محور آب از محلی به محل دیگر با حداقل تبخیر.
امروز اما در قامت ابرچالش منطقه‌ای، بحث صادرات آب شیرین‌شده از ایران به کشورهای همسایه نیز می‌تواند بازخوانی مدرنی از همان منطق تاریخی باشد؛ مشروط به آنکه با حکمرانی شفاف، ملاحظات زیست‌محیطی و منافع ملی همراه باشد.
ایران، سرزمینی با ژرفای تمدن در دل خشکی، اکنون در برابر بحران جدی آب ایستاده است. اما دیپلماسی هرچند می تواند کارساز باشد اما برخلاف تصور رایج، راه‌حل این بحران، پیش از آنکه در سالن‌های مذاکرات بین‌المللی جست‌وجو شود، در توان داخلی کشور نهفته است و باید این اولویت بندی را رعایت کرد و آن را ابتدا در ظرفیت دانشگاه‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان، مهندسان جوان و سرمایه‌گذاران علاقه‌مند به زیرساخت‌های آبی همچون بازچرخانی فاضلاب، شیرین‌سازی و انتقال بین‌حوضه‌ای جست.
همزمان و بعد از توانمندسازی درونی باید توجه داشت که با وجود تنگناهای تحریمی، ایران می‌تواند مدل بومی تاب‌آوری آبی خود را توسعه دهد.
اما دستیابی به ثبات در روابط بین‌الملل و کاهش تنش‌های خارجی، برای جذب سرمایه، انتقال فناوری و مشارکت در پروژه‌های منطقه‌ای، شتاب‌دهنده خواهد بود.
تجربه کشورهای خلیج فارس، به‌ویژه عربستان سعودی که با سرمایه‌گذاری میلیاردی در شیرین‌سازی آب دریا و تعامل با شرکت‌های چندملیتی پیشتاز منطقه شده، نمونه‌ای روشن از تأثیر سیاست خارجی در امنیت آبی است.
همچنین امارات با پروژه‌هایی چون "جبل علی" و حتی رژیم صهیونیستی با سرمایه‌گذاری در فناوری های نوین، ابتدا اهمیت این حوزه را به نمایش گذاشته اند و سپس نشان داده‌اند که ترکیب دانش، سرمایه و دیپلماسی، پاسخ مؤثری به بحران آب خواهد بود.
در همین بستر، بحث صادرات آب شیرین ایران از طریق خطوط لوله به کشورهای همسایه نیز مطرح شده است؛ طرحی که اگر با دقت اجرایی شود، می‌تواند به‌جای شعله‌ور ساختن منازعات، زمینه مناسبی برای دیپلماسی آبی منطقه باشد.
این مسأله به‌ویژه در شرایط افزایش تنش‌های آبی با کشورهایی مانند افغانستان (بر سر هیرمند) و ترکیه (بر سر سدسازی بر دجله و فرات)، اهمیت بیشتری می‌یابد.
مقایسه ای اقتصادی نیز نشان می‌دهد که آینده متعلق به آبی است که درست مدیریت شود. در حالی که هر بشکه نفت با قیمت حدود ۸۰ دلار معامله می‌شود (۰.۵ دلار برای هر لیتر)، هزینه تولید هر لیتر آب شیرین‌شده در ایران بین ۰.۰۰۱ تا ۰.۰۰۳ دلار است.
این تفاوت نشان می‌دهد که بازارهای منطقه‌ای به‌ویژه در کشورهای کم‌آب، برای خرید آب حتی حاضرند بیشتر از بهای جهانی نفت هزینه کنند.
بنابراین، باتوجه به موقعیت ژئوپولتیک ایران در شرایطی که در شمال و جنوب آن پهنه آبی قرار دارد، صادرات راهبردی آب نه تنها می‌تواند منبع درآمدی مکمل برای کشور باشد، بلکه قدرت نرم ژئوپلیتیکی جدیدی برای ایران به همراه خواهد داشت.
در نهایت، پرواضح است که مسأله آب بیش از آنکه منتظر نتیجه مذاکرات باقی بماند، نیازمند تصمیم درونی است. مسیر ما باید مبتنی بر تقویت زیرساخت‌ها، توسعه ظرفیت‌های بومی و در صورت فراهم شدن زمینه، هم‌افزایی با فرصت‌های بین‌المللی باشد.
اکنون، ایران باید از حالت انتظار خارج شود و به سمت اقدام هوشمندانه حرکت کند. هر قطره آب، نه‌فقط منبع حیاتی، بلکه سرمایه‌ای برای آینده صلح و توسعه در این سرزمین است و اهمیت دارد که این زاویه دید و تعریف، ابتدا درون کشور و نظام حکمرانی تثبیت شود.
یادداشت: امیررضا اسراری، کارشناس مدیریت و دکتری توسعه
/س