امروزه اهمیت کشاورزی و تولید مواد غذایی بر کسی پوشیده نیست. کشاورزی در کنار صنعت و خدمات، اشتغالزایی بالایی را به خود اختصاص داده است. علاوه بر اینکه میزان اشتغالزایی مستقیم بخش کشاورزی به تنهایی بالاترین درصد را دارا است، همچنین با توجه به نقش کشاورزی در راهاندازی و گسترش صنایع تبدیلی و جانبی مرتبط با کشاورزی و نیز نقش در تولید اشتغال در بخش خدمات، اعم از خرید و فروش نهادههای دامی و زراعی و بازاریابی و فروش محصولات اولیه و تبدلی کشاورزی، اشتغالزایی بزرگی را به طور غیر مستقیم به خود اختصاص داده است. از آنجایی که کشورهای توسعهیافته با علم به اهمیت کشاورزی، پیشرفت بالایی در این حوزه و سرمایهگذاریهای جانبی آن انجام دادهاند، با این حال در کشور ما و به خصوص شهرستان شیروان راه بسیاری برای رسیدن به استانداردهای جهانی در پیش داریم.
برای بررسی دقیق وضعیت کشاورزی و پتانسیلها و کمبودهای آن در شهرستان شیروان، پای صحبت دکتر قربانعلی اسدی، استاد گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشگاه فردوسی مشهد، نشستم. استاد که چه در دانشگاه و چه در بین مردم به خصوص مردم شهرستان شیروان همواره چهرهای مهربان و مردمدوست از خود نشان دادهاند، در پاسخگویی به سوالات بنده نیز به رغم مشغله زیاد، با صبوری و همان مهر معلمی، وقت گذاشتند که در ادامه به دیدگان شما خوانندگان گرامی میرسد.
1. حدود سه ماه از سال 97 خورشیدی گذشته است. امسال هم به رسم سالهای گذشته، عنوانی اقتصادی برای سال از سوی رهبری انتخاب شده است. با توجه به نقش کشاورزی در بهبود شرایط اقتصادی، کمی درباره مولفههای توسعه اقتصادی و نقش کشاورزی در توسعه اقتصادی کشور صحبت کنید.
بررسی روند توسعه اقتصادی در نقاط مختلف جهان نشان میدهد که کشورهای توسعهیافته با تکیه بر مزیتهای نسبی توانستهاند از ظرفیتهای داخلی اقتصادی و همچنین ظرفیتهای موجود در عرصه بینالمللی، برای رشد و توسعه به بهترین شکل استفاده کنند. عمده کشورهای توسعهیافته دنیای امروز، کشاورزی را به عنوان بخش زیربنایی توسعه اقتصادی خود انتخاب کرده و با استفاده از ظرفیتهای فراوان این بخش، علاوه بر تعیین نهادههای مناسب برای رشد سایر بخشها، به توسعه سایر بخشها نیز دست یافتهاند.
بخش کشاورزی ایران به لحاظ موقعیت ممتاز جغرافیایی و تنوع آب و هوایی برای کاشت محصولات مختلف، وجود نیروی کار مناسب در روستاها و مراکز تولید، وجود نیروهای تحصیلکرده کافی در رشتههای مرتبط با کشاورزی، وجود مزیتهای نسبی خدادای در زمینه محصولات با ارزش مثل زعفران، پسته، گیاهان دارویی، محصولات صنایع غذایی و صنایع دستی مرتبط با کشاورزی، میتواند نقش عمدهای در مسیر رشد، توسعه، افزایش درآمد سرانه، ایجاد اشتغال و بهبود سایر شاخصهای توسعهیافتگی کشور داشته باشد.
2. حمایت از تولید ملی، حمایت از محصولات کشاورزی و صنایع تبدیلی در ارتباط با کشاورزی را نیز شامل میشود. برای حمایت از کشاورزی نیاز به چه تدابیری از سوی مسئولان است؟
بخش کشاورزی علاوه بر نقش آن در توسعه کشور، سلامت و امنیت غذایی کشور مستقیما به تولیدات بخش کشاورزی وابسته است و هر گونه اختلالی در روند تولیدات کشاورزی، امنیت غذایی و سیاسی کشور را تهدید میکند. کمبود آب، مصرف بیش از حد نهادههای شیمیایی و تولیدات غیر ارگانیک از جمله مشکلات و محدودیتهای بخش کشاورزی هستند که رفع این مشکلات نیاز به حمایت و هدایت مسئولان دولتی دارد، بازار و بازاریابی و توسعه صادرات محصولات کشاورزی، از مهمترین عوامل موجود بر سر راه رشد و توسعه بخش کشاورزی در ایران است که در برنامههای توسعه ملی و منطقهای به آن توجه نشده و مخصوصا خرید تضمینی تولیدات زراعی و باغی و دامی از کشاورزان خردهپا و برنامهریزی در جهت صادرات تولیدات کشاورزی منحصر به فرد در کشور با برنامهریزی و قانونگذاری در این زمینه، میتواند باعث تشویق کشاورزان، تولید مولد و اشتغال پایدار بشود.
3. در شهرستان شیروان، کشاورزی تا چه حد در توسعه اقتصادی شهرستان موثر است؟ برای افزایش اشتغالزایی و سرانه درآمدی شهرستان، تا چه حد میتوان بر کشاورزی تکیه داشت؟
در حال حاضر حدود 50درصد از جمعیت شهرستان به کشاورزی و دامداری مشغول هستند و از این طریق امرار معاش میکنند. اقتصاد شهرستان بیش از 50درصد وابسته به کشاورزی و دامداری است و زیربنای توسعه اقتصادی شهرستان، میتواند باشد و با استفاده از ظرفیتهای فراوان این بخش میتوان نسبت به تامین مواد خام و اولیه مورد نیاز در صنایع بالادستی، صنایع جانبی و تبدیلی اقدام نمود.
هماکنون گیاهان منحصر به فردی در شهرستان در سطح قابل ملاحظهای تولید میشوند که نمونه بسیار دارند. زعفران، گیاهان دارویی، گوجهفرنگی و محصولات باغی مثل سیب، هلو و شلیل، زردآلو، بادام و گردو از کیفیت بسیار بالایی برخوردارند که با توجه به شرایط محیطی فعلی، به ویژه به تغییر اقلیم و گرمایش جهانی و ضرورت تغییر الگوهای کشت و تنظیم نظامهای کشاورزی با تکیه بر تولید این محصولات و گسترش صنایع تبدیلی وابسته به آنها مسیر رشد و توسعه و اشتغال پایدار و افزلیش درآمد سرانه را طی نمود.
4. آب جز لاینفک کشاورزی بوده اما متاسفانه بزرگترین بحران زیستمحیطی سالهای اخیر کشور، بحران کمآبی است. بحرانی که شهرستان شیروان نیز کم و بیش با آن درگیر میباشد. برای مقابله با شرایط کمآبی شهرستان و برونرفت از شرایط فعلی، چه پیشنهادهایی دارید؟
هر منطقهای پتانسیل آبی مشخصی دارد. که باید در نهایت تا همان حد از آب استفاده کند. درحالیکه مرز خطر برداشت آبهای زیرزمینی 40% هست اما ما 75% آبهای زیرزمینی را برداشت کردهایم و این یعنی فاجعه ولی امروز با توجه به آنچه که هست، باید برنامهریزی کنیم.
راهکار برون رفت از بحران آب، بازنگری در سیاستهای آبی کشور، فرهنگسازی در سطح جامعه به منظور افزایش آگاهی عموم نسبت به وضعیت آب و تغییر الگوهای کشت و تنظیم نظامهای کشاورزی به منظور افزایش بهرهوری و کارایی استفاده از آب با تغییر روشهای آبیاری، تاریخ کاشت، ارقام و گونههای مقاوم به خشکی، بسیار مهم است.
5. در بین محصولات مختلف کشاورزی که در شهرستان شیروان تولید و برداشت میشود، محصول یا محصولات خاصی هست که بنا به شرایط اقلیمی بتوان بیشتر به آن تاکید کرد؟ و در رشد و توسعه اقتصادی شهرستان به آن متکی بود؟
تغییر الگوی کشت یعنی اینکه با توجه به شرایط محیطی فعلی حاکم بر جهان و به تبع آن منطقه ما به ویژه تغییر اقلیم و گرمایش جهانی که کمبود آب، شاخص عمده آن میباشد، برنامهریزی در جهت کشت گیاهان مقاوم به خشکی و با نیاز آبی کم، از ضروریات است.
به عنوان مثال، کشت محصولاتی مثل چغندر قند و ذرت با توجه به نیاز آبی زیاد، باید در منطقه محدود گردد و کشت زعفران، گیاهان دارویی، حبوبات مثل عدس و نخود، با الگوهای کشت مناسب و افزایش راندمان آبیاری با استفاده از فناوریهای جدید و برنامهریزی در جهت کشت گیاهان با قابلیت عرضه در بازارهای جهانی مثل زعفران و گیاهان دارویی به استقبال این پدیده رفت.
6. ارتباط تنگاتنگی بین کشاورزی و صنعت، از صنایع تراکتورسازی و ادواتسازی گرفته تا صنایع تبدیلی از قبیل کارخانجات و کارگاههای مواد غذایی وجود دارد؟ وضعیت شهرستان شیروان در زمینه چنین سرمایهگذاریهای جانبی در کشاورزی را چگونه ارزیابی میکنید؟
قطعا کشاورزی به عنوان بخش زیربنایی توسعه اقتصادی در شهرستان با توجه به پتانسیلهای موجود، از ظرفیتهای برای توسعه برخوردار است که میتوان علاوه بر تامین نهادههای مناسب برای رشد سایر بخشها، به توسعه سایر بخشها نیز کمک کند. به عنوان مثال تامین مواد خام و مواد اولیه مورد نیاز صنایع جانبی و تبدیلی کشاورزی، مانند صنایع لبنی، کنسانتره میوه، خشککنهای صنعتی، صنایع فراوری خشکبار، فرآوردههای گوشتی و غیره جایگاه واقعی خود را در چرخه اقتصاد و اشتغال شهرستان ندارد. از طرفی توسعه بخشهای صنعتی تولید کننده نهادههای کشاوررزی مثل انواع کودها و سموم کشاورزی و همچنین صنایع تولیدکننده ماشینآلات کشاورزی و ادوات مورد نیاز بخش کشاورزی با توجه به نیاز منطقه از رشد منطقی برخوردار نبوده در حالیکه میتوانند نقش موثری در چرخه تولید و شکوفایی اقتصاد منطقه داشته باشند.
7. کشاورزی نیز به مانند تمامی بخشهای دیگر، رویکردی ماشینی به خود گرفته است. رویکرد مکانیزاسیون در کشاورزی شهرستان شیروان، تا چه حد با استانداردهای ملی و جهانی فاصله دارد؟ و برای بهبود وضعیت مکانیزاسیون کشاورزی در شهرستان، چه راهکاری پیشنهاد میدهید؟
مکانیزاسیون یکی از راههای گذار از کشاورزی سنتی به کشاورزی پایدار است. محدودیت منابع تولید نهادهها و افزایش روزافزون جمعیت، ضروریت جایگاه مکانیزاسیون را در توسعه امنیت غذایی کشور نشان میدهد.
شاخص سطح مکانیزاسیون کشاورزی بر اساس اسب بخار بر هکتار سنجیده میشود که برآورد آن نیاز به اطلاعات دارد ولی با توجه به سن ماشینآلات کشاورزی و قدیمی بودن آنها، میتوان نتیجه گرفت که این شاخص در سطح شهرستان بسیار پایین و در کشور هم نسبت به دنیا پایینتر است. دلیل این امر هم کوچک بودن سطح اراضی کشاورزی و بنیه مالی کشاورزان برای خرید ماشین آلات میباشد که نیاز به حمایت مالی دولت در قالب یارانههای تولید دارد.
کاظم صفایی/ تابناک خراسان شمالی