مساجد تاریخی و فرهنگی دارالعباده یزد که در طول سال میزبان خیل مسافران و مهمانان می باشد این روزها نیز پذیرای مسافران است.
به گزارش تابناک یزد در دارالعباده و دارالعلم استان یزد مساجد متعددی وجود دارد که به لحاظ تاریخی، هنری و معماری حائز اهمیت هستند.این اماکن به دو نوع محله ای و جامع تقسیم می شوند که نوع نخست آن ساده و بی پیرایه و شامل گنبد خانه، صحن ، گرمخانه و شبستان زمستانی است.
تعداد مساجد محلی استان در تمامی مناطق تابعه یزد خیلی زیاد است که مهمترین آن شامل کوشک نو ، تل ، پشت باغ، ساباط ، ریک ، بیاق خان ، زاویه و شیخداد می باشد.
مساجد جامع نیز دارای سبک و تزئینات خاص خود هستند که به لحاظ سیر تحول تاریخی، شیوه ساختمانی و تزئینات به کار رفته در آنها از اهمیت بالایی برخوردارند.
سردرهای رفیع و منحصر بفرد ، مقرنس های معرق، درهای نفیس چوبی، ایوان های مزین به اسماء الهی، گنبد دوپوش ، مناره ها، محراب معرق، کتیبه های تاریخی، تنوع کاشیکاری، خطوط بنایی، انواع طاق و تویزه، این بناها را در شمار یکی از آثار کم نظیر جهان اسلام قرار داده است.
در این میان از مسجد جامع فهرج در بخش مرکزی یزد به عنوان قدیمی ترین مسجد استان یاد می شود که در 30کیلومتری شرق شهر یزد در روستایی به همین نام قرار دارد.
مصالح عمده بنای این مسجد تاریخی و دیدنی در بخش مرکزی یزد ، خشت و گل است و تاریخ بنای آن به نیمه دوم قرن اول هجری قمری باز می گردد.
ستون های این مسجد قطور ، پوشش تاق آن گهواره ای و مناره مسجد از گل ساخته شده که مربوط به دوره های بعد از اسلام است.
این مسجد در تاریخ معماری اسلامی ایران از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده و با مسجد تاریخانه دامغان قابل مقایسه است.
مسجد جامع یزد در قلب استان می درخشد که با ارزش ترین میراث تاریخی ، هنری و گنجینه ای از معماری اسلامی در این خطه است.
بانی ساختمان اصلی مسجد را گرشاسب آل بویه(قرن ششم) می دانند ولی مسجد کنونی مربوط به آل مظفر و تیموریان (قرن هشتم و نهم) است.
این بنا مجموعه ای از درخشندگی کاشی ها و بلندی مناره ها به ارتفاع 48متر، زیبایی گچبری،خوابیدگی گنبد و شبستان زمستانی وسیع که هر یک عنصر و عاملی از بزرگی، زیبایی و هنرمندی این اثر را به نمایش می گذارد .
غرفه ها، گوشواره ها، قوس های جناغی خوش اندام که تناسب چهار به سه را دارد در عین ظرافت ، باریک بینی و ژرف نگری، معماری ایرانی را در طراحی، اجرا و استواری بنا نشان می دهد.
سر در بلند این مسجد با قامتی بسیار کشیده بر شانه نازکی از گل، استوار ایستاده و فشار عمومی مناره های آسمانی را بر روی خود به نمایش گذاشته است.
همچنین روشنایی گنبد با وجود تاقچه های گچ اندود در برابر روزنه های مشبک به نحوی لطیف تامین شده است.
وجود دو کتیبه نفیس ، یکی به خط کوفی و دیگری به خط ثلث بر روی کاشی لاجوردی معرق در کنار تزئینات کاشی کاری شده و دیوارهای داخلی شبستان از امتیازات هنری دیگر این مسجد است.
در کنار این مسجد، کتابخانه ای وجود دارد که گنجینه ای نفیس از قرآن ها و کتابهای خطی را در خود جای داده است .
مسجد امیر چخماق یزد بنای دیگری است که در دل مجموعه ای تاریخی به همین نام واقع و در سال 841ساخته شده است.
مسجد یاد شده به دست امیر جلال الدین چخماق از سرداران شاهرخ تیموری، حاکم یزد با همکاری همسرش فاطمه خاتون ساخته شده است.
در قسمت کریاس مسجد که در آن به میدان باز می شود، سنگی نصب شده که بر آن متن وقف نامه ای به خط نسخ نوشته شده است.
وجود شبکه هایی ظریف از کاشی های معرق در پنجره های دو طرف، راهرو شمالی و قسمتی از سر در ایوان زیبایی خاصی به بنا داده است.
دور خارجی گنبد و کتیبه پیرامون آن به خط کوفی تزئین شده و محراب ایوان اصلی آن نیز با کاشی معرق و طاق نمای مقرنس، تزئین گردیده که در وسط آن، سنگ مرمر بسیار خوش تراشی به اندازه 38/3در 15/1سانتیمتر نصب شده است.
این مسجد از نظر مرتبه و زیبایی بعد از مسجد جامع کبیر یزد قرار دارد و آن را به نام مسجد جامع نو نیز خوانده اند.
دیگر مسجد قدیمی و معروف استان دارالعباده یزد که دارای معماری خاص اسلامی است، مسجد ملا اسماعیل محل برپایی نماز جمعه شهر یزد است.
این بنای مذهبی دیدنی توسط آخوند ملا اسماعیل عقدایی از علمای مشهور قرن 13هجری ساخته شده است.
این مسجد مشتمل بر ایوان وسیع با دهنه 75/15متر، شبستانی با 31ستون، گنبدی عالی با نقش و نمای آجری درگاهها و تلفیق شده به کاشی و سنگ مکتوب است و بر سر در ورودی آن نوشته هایی به خط نستعلیق و سنگ لوحه های مختلف است.
آیت الله صدوقی، سومین شهید محراب انقلاب در این محل به شهادت رسید و همه ساله آیین های عزاداری سیدالشهدا (ع) با شکوه خاصی در این مکان برپا می شود.
مسجد جامع ابرکوه دیگر مسجد قدیمی استان یزد است که در شهر ابرکوه در 120کیلومتری مرکز استان در مسیر جاده یزد به شیراز واقع است.
این بنا متشکل از چهار ایوان است که در گرداگرد صحن آن به شکل مستقیم قرار گرفته و شامل تعدادی دالان، شبستان و اتاق است.
این مسجد متعلق به دوران مغول است ولی قسمت های قدیمی تر و بویژه شبستان گنبدی که میان ایوان های جنوبی و شرقی بر پا شده و بخشی از ساختمان آن به قبل از این دوران برمی گردد و در اواخر سلطنت سلطان ابوسعیداقدامات زیادی برای زیباسازی آن انجام شد.
دیگر مسجد بزرگ و قدیمی موجود در شهر یزد که از آن با عنوان پایگاه انقلاب یاد می کنند مسجد حظیره یا روضه محمدیه است.
بنای پیشین این مسجد بقعه ای بوده برای عبادت و سکونت فقرا و در سال 843 هجری قمری با سرمایه حاج شمس الدین میبدی ساخته شده است.
به جز سنگ مرمر نصب شده در محراب،بقیه قسمت های آن تازه ساز است و وجود مقبره سومین شهید محراب در این مسجد، اهمیت آن را دوچندان کرده است.
مسجد ریگ یزد هم از آثار دوران مغول و تیموری است که توسط امیر معین الدین اشرف در قرن هشتم ساخته شد.
وی این بنا را که مخروبه ای بیش نبود، خریداری و صفه، گنبد و جماعت خانه بر آن ساخت و نهری از آب بر آن جاری و دکانهایی در مجاورت آن وقف کرد.
این بنا که بعدها خواجه توکل قزوینیدرگاه و گنبدآن را تعمیر و بازسازی کرد ، دارای نمای آجری، سکوهایی در طرفین، گنبد مرتفع، مناره گلی کوتاه و سنگ مرمر داخل محراب است.
در بالای محراب نیز بادگیری قرارداشته که هم اکنون تخریب شده و نورگیرهایش عموما هشت ضلعی است.
مسجد شاه طهماسب هم در قرن دهم هجری توسط بیگم دختر شاه طهماسب صفوی و همسرش نورالدین میر میران ساخته شده و دو سنگ مرمر در ستون محرابش از برجسته ترین آثار بر جای مانده در آن است.
مسجد جامع اردکان متعلق به قرن دهم هجری نیز بر روی دماغه سمت چپ درب ورودی آن هشت قطعه فلزی با عنوان های الله و محمد به خط کوفی حک شده است و زیلوهای موجود در آن نیز متعلق به سال یکهزار و 38هجری قمری است.
مسجد جامع شهرستان بافق دیگر مسجد قدیمی استان یزد است که دارای صحن و ایوان نسبتا بزرگی می باشد و از نکات جالب توجه در سبک معماری این بنا اینکه تعلق آن به دوران صفوی و تزئینات آن مربوط به دوران قاجاریه است.
درختانی 400ساله در حیاط آن قد برافراشته و در جلوی مسجد نیز مدرسه ای وجود دارد که محل تحصیل طلاب علوم دینی است.
مسجد شاه ولی شهر تفت نیز که در قرن هشتم بنا شده، دارای گرمخانه و قسمت تابستانی است و آثار جالب آن عبارت است از سنگ مرمر محراب به اندازه 125در 64سانتیمتر که نقش قندیل و کنده کاری های گل و بوته و عبارات مقدس به خط نسخ بر پیشانی آن حک شده است.
در ورودی آن چوبی مشبک و بسیار ظریف که نام مقدس محمدبا مهارت خاصی بر آن حک و در اطراف درب نیز کتیبه ای از کاشی معرق به خط نسخ نصب گردیده که بر روی آن نام 12امام نوشته شده است.
مساجد جامع فیروز آباد ، جامع کبیر مهرپادین مهریز و ریگ اشکذر نیز در زمره مساجد قدیمی استان یزد است که هر یک دارای سبک معماری خاصی از دوران گذشته است.استان یزد با یک میلیون و 50 هزار نفر جمعیت در مرکز جغرافیایی ایران قرار دارد .